غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری: راهنمای کامل تست ها

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، یکی از مراحل حیاتی مراقبت ‌های قبل از تولد است که به شناسایی زودهنگام ریسک ناهنجاری ‌های جنینی و کروموزومی، مانند سندرم داون، کمک می‌ کند. این غربالگری شامل سونوگرافی ضخامت پشت گردن جنین (NT) و آزمایش خون مادر است و معمولاً بین هفته‌ های ۱۰ تا ۱۴ بارداری انجام می ‌شود.

تمرکز اصلی در این مقاله بر غربالگری سه‌ ماهه اول بارداری است که یکی از مهم‌ ترین ارزیابی‌ های سلامت جنین در مراحل اولیه بارداری محسوب می ‌شود و هدف اصلی از آن، شناسایی زنان بارداری است که ممکن است نیاز به آزمایش ‌ها یا مراقبت‌ های تکمیلی داشته باشند. هر چند نتایج صد درصد قطعی نیست و ممکن است مثبت یا منفی کاذب باشد، اما اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت جنین و نیازهای مراقبتی فراهم می‌ کند. علاوه بر این، غربالگری می ‌تواند مشکلات مربوط به سلامت مادر، رشد جنین و احتمال اختلالات ژنتیکی را نیز نشان دهد و در صورت لزوم، مشاوره ژنتیک ارائه شود. در ادامه، جزئیات و مراحل انجام این غربالگری را به ‌طور کامل بررسی خواهیم کرد.

مطلب پیشنهادی: آزمایش بارداری: انواع، نحوه انجام و تفسیر دقیق

آزمایش های قبل از تولد چیست؟

آزمایش های قبل از تولد، آزمایش ‌هایی هستند که در طول بارداری انجام می‌ شوند تا سلامتی شما و نوزادتان بررسی شود.

برخی از این آزمایش‌ ها غربالگری هستند و تنها می‌ توانند احتمال وجود یک مشکل را نشان دهند، در حالی که برخی دیگر تشخیصی هستند و می‌ توانند مشخص کنند که آیا نوزاد به مشکل خاصی مبتلا است یا خیر. گاهی ابتدا غربالگری انجام می ‌شود و در صورت نیاز، آزمایش تشخیصی توصیه می‌ گردد.

در طول بارداری، در سه مرحله آزمایش ‌هایی مانند آزمایش خون انجام می ‌شود:

• سه‌ ماهه اول: هفته ‌های ۱ تا ۱۲
• سه‌ ماهه دوم: هفته‌ های ۱۳ تا ۲۷
• سه ‌ماهه سوم: هفته ‌های ۲۸ تا ۴۰

مهم‌ ترین نکاتی که باید بدانید

• غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، شامل ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون است که در سه ‌ماهه اول بارداری انجام می ‌شود.
• آزمایش ‌های خون می ‌توانند مشکلات سلامتی شما، مانند برخی عفونت‌ ها که ممکن است به نوزاد آسیب برسانند را مشخص کنند.
• آزمایش سونوگرافی، تصاویری از رشد نوزاد شما نشان می ‌دهد.
• اگر احتمال وجود یک اختلال ژنتیکی در نوزاد وجود داشته باشد، مشاور ژنتیک با شما درباره آن صحبت خواهد کرد.

مطلب پیشنهادی: آزمایش AFP در بارداری برای چیست؟

آیا انجام آزمایش های قبل از تولد لازم است؟

اگر پزشک شما توصیه به انجام آزمایش کرد، درباره ریسک ‌ها و مزایا با او صحبت کنید. برای اکثر والدین، آزمایش های قبل از تولد اطمینان خاطر ایجاد می ‌کند و به آن‌ ها کمک می ‌کند تا برای تولد نوزاد آماده شوند. با این حال، تصمیم برای انجام یا عدم انجام آزمایش کاملاً به خود شما بستگی دارد.

چه انتظاری از اولین ویزیت قبل از تولد می توان داشت؟

در اولین ویزیت قبل از تولد، پزشک یا پرستار مسئول تایید بارداری شما و بررسی این که آیا شما یا نوزادتان ممکن است در آینده مشکلات سلامتی داشته باشید، خواهد بود.

ممکن است یک آزمایش ادرار انجام شود که هورمون hCG را بررسی می ‌کند؛ این هورمون در زمان بارداری افزایش می‌ یابد. همچنین ادرار شما برای پروتئین، قند و عفونت‌ ها آزمایش خواهد شد.

پس از تأیید بارداری، پزشک تاریخ تقریبی زایمان شما را مشخص می‌ کند، که معمولاً بر اساس تاریخ آخرین پریود شما تعیین می ‌شود. گاهی سونوگرافی قبل از تولد (آزمایشی که با استفاده از امواج صوتی، تصویری از نوزاد ایجاد می ‌کند) می‌ تواند در تعیین دقیق‌ تر تاریخ زایمان کمک کند.

پزشک همچنین یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌ دهد که ممکن است شامل بررسی وزن، فشار خون، معاینه پستان و معاینه لگن باشد. اگر وقت انجام پاپ اسمیر (Pap smear) رسیده باشد، ممکن است در همان معاینه لگن انجام شود. پاپ اسمیر تغییرات سلولی در دهانه رحم که می ‌تواند به سرطان منجر شود را بررسی می ‌کند.

در طول معاینه لگن، پزشک همچنین احتمال وجود بیماری ‌های مقاربتی (STDs) مانند کلامیدیا و سوزاک را بررسی خواهد کرد.

مطلب پیشنهادی: برای آزمایش بارداری باید ناشتا باشیم؟

آزمایش ‌های خون و سایر آزمایش ‌ها در سه ‌ماهه اول بارداری

آزمایش ‌های خون چه نقشی دارند؟

در اولین ویزیت قبل از تولد، پزشک ممکن است انجام آزمایش خون قبل از تولد را پیشنهاد کند. این آزمایش ‌ها برای بررسی مواردی مانند:

• گروه خونی و فاکتور Rh : اگر خون شما فاقد فاکتور Rh و خون نوزاد دارای آن باشد، بدن شما ممکن است خون نوزاد را خطرناک تلقی کند و آنتی‌ بادی‌ هایی بسازد که به آن حمله می‌ کنند. این موضوع می ‌تواند برای نوزاد مضر باشد، اما تزریق واکسن در حدود هفته ۲۸ بارداری به محافظت از نوزاد کمک می ‌کند.
• کم‌ خونی:  بررسی سطح گلبول ‌های قرمز خون.
• عفونت ‌ها: هپاتیت B، هپاتیت C، سیفلیس و  HIV
• ایمنی در برابر سرخجه و آبله ‌مرغان: بررسی می‌ شود که آیا بدن شما قبلاً ایمن شده یا واکسن دریافت کرده ‌اید.
• اختلالات ژنتیکی: بیماری ‌هایی مانند فیبروز سیستیک (Cystic Fibrosis) و آتروفی عضلانی نخاعی (Spinal Muscular Atrophy) که معمولاً از والدین به فرزند منتقل می ‌شوند، حتی اگر هیچ سابقه‌ ای در خانواده وجود نداشته باشد، قابل بررسی هستند.

سایر آزمایش ‌ها در سه ‌ماهه اول بارداری

پس از اولین ویزیت، ادرار، وزن و فشار خون شما در هر ویزیت تا زمان زایمان بررسی می ‌شود. این بررسی ‌ها می ‌توانند مشکلاتی مانند دیابت بارداری و ریسک پره ‌اکلامپسی (فشار خون بالا که در نیمه دوم بارداری یا بلافاصله پس از تولد ایجاد می ‌شود) را شناسایی کنند. در صورت نیاز، ممکن است آزمایش‌ های بیشتری برای تأیید برخی شرایط انجام شود.

مطلب پیشنهادی: آزمایش بارداری در پریودی

در طول سه ‌ماهه اول بارداری — بسته به سن، سلامت، سابقه پزشکی خانوادگی و عوامل دیگر — ممکن است آزمایش‌ های تکمیلی نیز به شما پیشنهاد شود، از جمله:

• غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری: شامل آزمایش خون و سونوگرافی است. این آزمایش ‌ها به بررسی مشکلات کروموزومی جنین مانند سندرم داون یا نقص ‌های مادرزادی مانند مشکلات قلبی کمک می ‌کنند.
• سونوگرافی: این آزمایش، شکل و موقعیت جنین را نشان می ‌دهد. سونوگرافی می ‌تواند اوایل سه‌ ماهه اول برای تعیین تاریخ تقریبی زایمان یا بین هفته‌ های ۱۱ تا ۱۴ بارداری انجام شود. در بارداری ‌های پرخطر، ممکن است تعداد سونوگرافی‌ ها بیشتر باشد.
• نمونه ‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) : این آزمایش، سلول‌ های جفت را بررسی می ‌کند تا مشکلات کروموزومی مشخص شود. معمولاً بین هفته ‌های ۱۰ تا ۱۳ انجام می‌ شود، اما گاهی در مراحل بعدی بارداری نیز انجام می ‌گیرد.
• آزمایش DNA بدون سلول / غربالگری غیرتهاجمی قبل از تولد (NIPS) : این آزمایش خون، DNA جنین را در خون مادر بررسی می‌ کند تا احتمال وجود مشکلات کروموزومی را در جنین مشخص نماید. این آزمایش از هفته ۱۰ بارداری به بعد قابل انجام است و بر اساس نتایج ممکن است آزمایش‌ های تکمیلی پیشنهاد شود. NIPS معمولاً در بارداری‌ های پرخطر انجام می ‌شود، زیرا احتمال وجود مشکلات کروموزومی در این بارداری‌ ها بیشتر است.

آیا پزشک آزمایش‌ های بیشتری توصیه خواهد کرد؟

پزشک ممکن است بسته به سابقه پزشکی شما و همسرتان و عوامل ریسک (مواردی که احتمال بروز یک مشکل را افزایش می ‌دهند)، آزمایش ‌های بیشتری در سه‌ ماهه اول بارداری پیشنهاد دهد.

مطلب پیشنهادی: آزمایش های خون لازم در حین بارداری

سایر آزمایش ‌های احتمالی در سه ‌ماهه اول بارداری

پزشک ممکن است آزمایش ‌هایی برای بررسی عفونت ‌ها یا اختلالات ژنتیکی ارثی در شما پیشنهاد دهد:

عفونت ‌ها:

• سل  (Tuberculosis – TB)
• سیتومگالوویروس  (Cytomegalovirus – CMV)
• توکسوپلاسموز  (Toxoplasmosis)

اختلالات ژنتیکی ارثی:

• بیماری تای-ساکس  (Tay-Sachs Disease)
• سندرم X شکننده  (Fragile X Syndrome)
• بیماری کاناوان (Canavan Disease) – یک اختلال نادر سیستم عصبی

اگر آزمایش ‌های ژنتیکی نشان دهند که نوزاد شما ممکن است به یک اختلال ارثی مبتلا باشد، بسیار مهم است که با یک مشاور ژنتیک مشورت کنید. پزشک شما می ‌تواند شما را به مشاور ژنتیک معرفی کند.

انجام این آزمایش‌ ها به شما پیشنهاد می ‌شوند و تصمیم نهایی با خود شماست. برای انتخاب مناسب ‌ترین آزمایش ‌ها، با پزشک خود صحبت کنید و از او بپرسید که:

• چرا این آزمایش توصیه شده است؟
• ریسک ‌ها و مزایای آن چیست؟
• نتایج، چه چیزهایی را نشان می ‌دهد و چه محدودیت ‌هایی دارد؟

مطلب پیشنهادی: فرق آزمایش بتا با آزمایش ادرار بارداری

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری چیست؟

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، شامل ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر است که در سه ‌ماهه اول بارداری انجام می ‌شود. این غربالگری به ارزیابی ریسک برخی ناهنجاری‌ های مادرزادی در جنین کمک می‌ کند و اطلاعات مهمی درباره سلامت جنین در اختیار پزشک و والدین قرار می ‌دهد.

• سونوگرافی ضخامت پشت گردن جنین (Nuchal Translucency – NT)

سونوگرافی NT یکی از اجزای اصلی غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری است که ناحیه پشت گردن جنین را برای بررسی تجمع مایع یا ضخیم شدن غیرطبیعی ارزیابی می ‌کند. افزایش ضخامت پشت گردن می ‌تواند نشانه ‌ای از احتمال ابتلای جنین به ناهنجاری ‌های کروموزومی مانند سندرم داون باشد.

• دو آزمایش خون مادر

در این بخش، دو ماده موجود در خون مادر اندازه ‌گیری می ‌شود که اطلاعات مهمی درباره سلامت جنین ارائه می ‌کند:

1. پروتئین (Pregnancy-associated plasma protein-A) PAPP-A: این پروتئین در اوایل بارداری توسط جفت تولید می‌ شود. سطوح غیرطبیعی آن با افزایش ریسک مشکلات کروموزومی مرتبط است.
2. هورمون (Human chorionic gonadotropin) hCG: این هورمون نیز توسط جفت در اوایل بارداری تولید می ‌شود و سطوح غیرطبیعی آن می ‌تواند نشانه افزایش ریسک مشکلات کروموزومی باشد.

استفاده همزمان از غربالگری ضخامت پشت گردن جنین (NT) و آزمایش‌ های خون مادر دقت بیشتری در تعیین احتمال ابتلای جنین به برخی ناهنجاری ‌ها مانند سندرم داون، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ فراهم می‌ کند.

اگر نتایج غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، غیرطبیعی باشد، معمولاً آزمایش‌ های تکمیلی مانند نمونه‌ برداری از پرزهای جفتی (CVS)، آمنیوسنتز یا سونوگرافی‌ های تخصصی دیگر برای تشخیص دقیق ‌تر توصیه می‌ شود.

مطلب پیشنهادی: چه زمانی باید تست بارداری انجام دهیم؟

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری چگونه انجام می ‌شود؟

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، معمولاً بین هفته‌ های ۱۰ تا ۱۴ بارداری انجام می‌ شود و شامل مراحل زیر است:

1. سونوگرافی از جنین: معمولاً از روش ترانس واژینال استفاده می‌ شود که در آن یک پروب کوچک از طریق واژن وارد می ‌شود تا جنین به ‌طور دقیق بررسی شود.
2. آزمایش خون مادر: نمونه خون از ورید مادر گرفته شده و برای تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌ شود.

لازم به ذکر است که غربالگری سه‌ ماهه اول بارداری، صد درصد دقیق نیست و تنها یک تست پیش ‌بینی ‌کننده است که ریسک ناهنجاری ‌های جنینی را مشخص می ‌کند. این غربالگری به شناسایی زنانی کمک می ‌کند که ممکن است نیاز به آزمایش ‌ها یا مراقبت ‌های اضافی در طول دوران بارداری داشته باشند.

باید توجه داشت که غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری به ‌تنهایی تشخیصی نیست و نیاز به بررسی ‌های تکمیلی دارد. نتایج این غربالگری ممکن است مثبت کاذب (نشان‌ دهنده مشکل در حالی که جنین سالم است) یا منفی کاذب (نشان ‌دهنده سلامت جنین در حالی که جنین مبتلا است) باشد، بنابراین همیشه توصیه می ‌شود در صورت نتایج غیرطبیعی، آزمایش ‌های تشخیصی تکمیلی انجام شود.

جمع بندی

غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری، یکی از مهم‌ ترین مراحل مراقبت ‌های پیش از تولد است که با ترکیب سونوگرافی ضخامت پشت گردن جنین (NT) و آزمایش خون مادر انجام می ‌شود. هدف از این غربالگری، شناسایی زودهنگام احتمال ناهنجاری‌ های کروموزومی و ژنتیکی مانند سندرم داون، تریزومی ۱۳ و ۱۸ است. انجام این آزمایش ‌ها بین هفته ‌های ۱۰ تا ۱۴ بارداری می ‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت جنین در اختیار پزشک قرار دهد و در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی، بررسی ‌های تکمیلی مانند آمنیوسنتز یا نمونه‌ برداری از پرزهای جفتی توصیه می ‌شود.

در کنار آزمایش ‌های روتین بارداری، غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری نقش مهمی در تصمیم ‌گیری والدین و پزشک برای ادامه مراقبت‌ های بارداری دارد. اگر چه این غربالگری قطعی نیست و ممکن است نتایج مثبت یا منفی کاذب داشته باشد، اما انجام آن به ‌عنوان یک گام پیشگیرانه، به مادران کمک می‌ کند تا از سلامت جنین خود اطمینان بیشتری پیدا کنند و در صورت نیاز، اقدامات تشخیصی دقیق‌ تری انجام دهند. بنابراین، غربالگری سه ‌ماهه اول بارداری یکی از ابزارهای کلیدی در تضمین سلامت مادر و نوزاد به شمار می‌ رود.